De kerken in Transkarpatië, de provincie in het uiterste zuidwesten van Oekraïne waar Hongaarstaligen zo’n tien procent van de bevolking uitmaken, zitten ‘s zondags aanmerkelijk leger dan vóór de oorlog met Rusland. Reden: veel mannelijke leden van de (met name: gereformeerde) kerken zijn naar het buitenland gevlucht. Anderen zijn ondergedoken om aan de dienstplicht te ontkomen.
Het gevolg is dat ze ook de kerkdiensten mijden en dat het kerkelijk werk sterk onder druk staat. Soms zijn er in allerlei kerkelijke organisaties en besturen te weinig leden aanwezig om rechtsgeldige besluiten te kunnen nemen.
De christelijke Engelstalige nieuwsdienst CNE.news sprak erover met József Györi uit Debrecen (Hongarije). Hij is adviseur van het diaconaal bureau van de Gereformeerde Kerk van Beregszász (Oekr.: Бе́регове), de districtshoofdstad van het Hongaarstalige deel van Oekraïne. Stichting Fundament ondersteunt dit bureau al jaren.
De Hongaarstalige burgemeester Zoltán Babják van Beregszász (rechts), hier samen met president Volodymyr Zelensky, die in augustus als eerste Oekraïense president ooit deze plaats bezocht.
Volgens Györi hebben veel Hongaarstalige Oekraïners te maken met een stevig loyaliteitsconflict. Enerzijds moeten zij niets hebben van Poetin, anderzijds kan ook de regering in Kiev bij hen niet op veel sympathie rekenen. Zij vinden dat de Hongaarstaligen achtergesteld en gediscrimineerd worden. Onder meer de strenge taalwet uit 2017, die bepaalt dat 70% van het onderwijs in het Oekraïens moet plaatsvinden en die primair gericht was tegen de dominantie van het Russisch in bepaalde delen van het land, raakt ook het Hongaarstalige onderwijs. Ook leven er sentimenten dat het Hongaarssprekende gebied, dat Hongarije in 1920 moest afstaan (aan Tsjechoslowakije, waarna het aan de Sovjet-Unie toeviel en ten slotte aan Oekraïne), weer bij Hongarije gevoegd zou moeten worden.
Tegelijkertijd speelt de Hongaarse premier Viktor Orbán op de onvrede in door allerlei projecten die het gebruik van het Hongaars bevorderen, rijkelijk van financiële steun te voorzien. Györi: ‘Wanneer een arts in Transkarpatië Hongaars spreekt, krijgt hij een bonus van Boedapest.’ Orbán werpt zich graag op als beschermheer van de Hongaren in het buitenland. Hij heeft daar ook electoraal belang bij, sinds hij hun in 2014, voorafgaande aan de verkiezingen in dat jaar, stemrecht en een Hongaars paspoort gaf. Resultaat: 90% van de ‘buitenlandse’ stemmen gingen naar hem.
De situatie leidt al geruime tijd tot spanningen tussen Kiev en Boedapest. Die werden nog eens extra gevoed, toen in juni van dit jaar 11 Oekraïense krijgsgevangenen van Hongaarse komaf vanuit Rusland werden overgebracht naar Boedapest. Ze waren vrijgelaten op initiatief van de Russisch-Orthodoxe Kerk als een ‘teken van filantropie’. Oekraïne zag de vrijlating echter als een ‘wederdienst’ aan Orbán, die in 2022 een EU-voorstel om sancties in te stellen tegen patriarch Kyrill van Moskou met een veto tegenhield.
Lichte toenadering
Zeer recent zijn er overigens tekenen die wijzen op enige toenadering tussen Kiev en de Hongaren. Zo bezocht de Oekraïense president Volodymyr Zelensky begin augustus Beregszász. Hij benadrukte bij die gelegenheid dat dit het eerste presidentiële bezoek was aan Hongaarstalig gebied in de geschiedenis van Oekraine. Hij dankte de Hongaarse inwoners voor hun steun aan de vele vluchtelingen die Transkarpatië heeft opgevangen. De burgemeester van Beregszász prees Zelensky voor het feit dat deze als eerste ook een Hongaarstalige passage had opgenomen in zijn nieuwjaarstoespraak.
Aan het einde van dezelfde maand kreeg Beregszász ten slotte nog bezoek van de Hongaarse president Katalin Novák, die er o.m. een rooms-katholieke mis bijwoonde en vervolgens doorreisde naar Kiev voor overleg met Zelensky.
Ontduiking van de dienstplicht is overigens een probleem dat breder speelt in Oekraïne. Onder meer mannelijke studenten boven de 25 jaar zijn ervan vrij gesteld. Voor de oorlog waren dat er 40.000. Inmiddels is hun aantal gegroeid tot 109.000, onder wie nogal wat oudere ‘studenten’. De vrijstellingen werden veelal verstrekt door omkoping van ambtenaren. Mede omdat hij deze corruptie onvoldoende had aangepakt, ontsloeg Zelensky begin september zijn minister van defensie Reznikov.
Schuilkelder
Stichting Fundament ondersteunt in Transkarpatië onder meer het bejaardentehuis in Beregszász van de Gereformeerde Kerk in deze Oekraïense provincie. De directeur van het diaconaal bureau van de kerk, Béla Nagy, meldt dat dankzij deze steun ook de bouw van een schuilkelder kon worden voltooid. De Oekraïense overheid heeft schuilkelders voor scholen en sociale instellingen verplicht gesteld.
Het bejaardentehuis wordt primair gefinancierd door bijdragen van de bewoners, die daarvoor een deel van hun pensioen afstaan. Maar dat is niet genoeg. Daarom is hulp vanuit de kerk en van buitenlandse gevers noodzakelijk. Daarmee worden voeding, medicijnen en onderhoud bekostigd.
Nagy schrijft in een financiële verantwoording: ‘Tegelijkertijd vond de renovatie plaats van de kamers in het bejaardentehuis (elektrische bedrading, schilderwerk, enz.). Die renovatie was hoog nodig, maar was gepland voor een later tijdstip. Echter, met de prijzen die met de dag stijgen en het vertrek van vakmensen naar het buitenland als gevolg van de militaire dienstplicht, moesten we gebruik maken van de door u geboden kans. We waren hier niet op voorbereid, dus uw steun kwam precies op tijd!’
Foto: Een beeld van de schuilkelder bij het bejaardentehuis in aanbouw. De bouw van de kelder is inmiddels voltooid.